ویژگی موعظه تاثیر گذار و حسنه
موعظه ای حسنه است که تحریک عواطف میکند، عواطف انسان را تحریک کرده و او را از خواب غفلت بیدار میسازد و به فکر تحصیل زاد و توشه آخرت وا میدارد، منتهی موعظه نیز از حیث اثرگذاری مشروط به شرایطی است که از زبان چه کسی صادر شود و در قلب چه کسی بنشیند؟ زیرا نه گویندهها همه یکسانند و نه شنوندهها همه در حال و وضع مناسبند.
گاهی یک جمله ساده و کوتاه از زبان یک گوینده مهذّب صاحب تأثیر نفس صادر میشود که تکان در دل جمعی شنونده میافکند و جداً دگرگونشان میسازد، در صورتی که همان مطلب با بیان فصیحتر و مفصلتر از زبان گویندگان دیگر صادر میشود، اما کمترین تکانی در شنوندگان ایجاد نمیکند.
موعظه برای رام ساختن و تحت تسلط درآوردن است.
موعظه جوششها و هیجانهای بیجا را خاموش می کند.
موعظه طوفانهای عقل را فرو می نشاند و زمینه را برای حسابگری و دوراندیشی فراهم می کند.(۱)
* موعظه بیاثر
«انالکلام اذا خرج من القلب دخل فیالقلب و اذا صدر من اللّسان لایتجاوز الآذان»؛
سخن کز دل برون آید، لاجرم بر دل نشیند و اگر جز زبان ریشه نداشته باشد، از گوشها فراتر نمیرود. [و در دلها نمینشیند].
مادر جوان مرده را لازم نیست کسی نوحهگری بیاموزد، او نوحه از دل داغدیدهاش میجوشد و دلها را میسوزاند. اما اگر جوانی مرده است و گریه کن ندارد، زنی را اجیر میکنند که بیا به جای مادر برای این جوان نوحهگری کن او اول باید برود راه و رسم نوحهگری از مادران جوانمرده یاد بگیرد و ببیند آنها چگونه ناله میکنند و چگونه بر سر و سینه خود میکوبند و چنگ به صورت میزنند. تازه بعد از تمام این یادگرفتنها نوحهاش هیچ اثری در دیگران نمیکند، هر چه ناله و فغان سر میدهد و ویل و واویل میکند، تکان در دلی نمیافکند و چشمی را نمیگریاند، چرا؟ چون نوحهاش نوحه دل نیست، تقلیدی و صورتسازی است، اما آن مادر جوانمرده را ببین یک آه که از دل پردردش میکشد، در و دیوار را میلرزاند و دلها را میسوزاند و چشمها را میگریاند.
این ما مقلدان بیحقیقتیم که نوحه تقلیدی سر میدهیم، نه خود را منقلب میکنیم و نه در دیگران ایجاد انقلابی مینماییم، آه و واویل ما مصنوعی است نه طبیعی، اگر طبیعی و برخاسته از دل بود، دنیا را با همین منابر پرشور خود تکان میدادیم.(۲)
_____________________
۱)سیری در نهج البلاغه؛مرتضی مطهری
۲)برگرفته از درس اخلاق ایت الله ضیاء آبادی