شرح حدیث در موضوع کنترل خشم
با توجه به رسیدن ایام شهادت حضرت امام موسی بن جعفر امام کاظم علیه السلام حجت الاسلام مهدی مهدوی به شرح احادیثی در باب کنترل خشم پرداخته اند.
کنترل خشم، از نیازهای مهم امروز ماست! یکی از بزرگترین درس‌هایی که از امام کاظم (ع) می توان گرفت فروبردن خشم است.
آنقدر حضرت موسی بن جعفر(ع) در برابر انسان های احمق و نادانی که با حرف و قضاوت و عملشون امام رو برافروخته میکردند، صبوری کرد و خشم و ناراحتی اش رو فرو خورد، که مشهور به کاظم شد.
ناراحت شدن، برافروخته شدن از نادانی و بی انصافی دیگران طبیعی است چون انسان دارای غیرت دینی و شخصیت محترمی است. اما اینکه این ناراحتی و برافروختگی کنترل ما را به دست بگیرد، این اشتباه است.
ما هم باید از امام الگو بگیریم و از راه های ممکن و متعارف درستی که هست، خشم و ناراحتی مان را کنترل کنیم و تبدیل به یک فرصت برای بهبود اوضاع کنیم.
امام کاظم (ع) می فرماید:
الغَضَبُ مِفتَاحُ الشَّر؛ یعنی خشم كلید هر بدی است. (تحف العقول، ص 416)
کلید بودن غضب وقتی است که کنترل نشود و غضب باقی بماند. اما اگر خشم و ناراحتی فرونشیند و از حالت خود خارج شود و فروکش کند دیگر کلید بدی ها نیست. چون خشمی نیست که بخواهد نقطه ورود به رفتارهای غیرقابل کنترل باشد.
اهمیت کنترل خشم آنقدر زیاد است که همین عبارت را دیگر ائمه نیز به صراحت بیان کرده اند. امام صادق (ع) نیز میفرماید:
الغضب مفتاح کل شرّ؛ یعنی خشم کلید همه بدی هاست. (کافی، ج2، ص 303) همین عبارت از پیامبر اکرم (ص) و امام حسن عسکری (ع) نیز رسیده است.
امام صادق (ع) در سخن حکیمانه ای غضب را چنین به تصویر می کشد که:
آنکه مالک خشم خود نباشد، مالک عقل خود نیست. (تحف العقول، ص 371)
راه های کنترل خشم
در علم روانشناسی برای کنترل خشم راهکارهایی بیان شده است. از نظر روانشناسی دینی چند راهکار برای کنترل خشم ارائه شده است:
1. سکوت:
امیرالمومنین علی (ع) می فرماید:
ایشان میفرماید:
«إِنَّ الْغَضَبَ مِنْ الشَّیْطَانِ وَإِنَّ الشَّیْطَانَ خُلِقَ مِنْ النَّارِ وَإِنَّمَا تُطْفَأُ النَّارُ بِالْمَاءِ فَإِذَا غَضِبَ أَحَدُکُمْ فَلْیَتَوَضَّأْ؛
یعنی خشم از شیطان و شیطان از آتش آفریده شده است و آتش با آب خاموش می شود، پس هرگاه یکی از شما به خشم آمد، وضو بگیرد.» (نهج الفصاحۀ، ص 286، انتشارات دنیای دانش، تهران، 1382ش. )
و در سخن دیگری می فرمایند:
«فَاِذا غَضِبَ اَحَدُکُمْ فَلْیَغْتَسِل؛ یعنی وقتی یکی از شما خشمگین شود، غسل نماید.» (نهج الفصاحۀ، ص 286، انتشارات دنیای دانش، تهران، 1382ش. )
3. تغییر حالت
تجربه نشان داده است، اتفاقات وحشتناک و پشیمان کننده در هنگام خشم و ناراحتی در حالی می افتد که شخص غضبناک و خشمگین، به حالت خشم خود ادامه داده و کنترل بدن خود را به آتش غضب داده است. از بهترین راهکارهای مدیریت خشم و کنترل آن تغییر حالت در هنگام عصبانیت است. یعنی اگر ایستاده هستیم، بنشینیم. ایستاده بودن در هنگام ناراحتی بسیار خطرناک است چرا که انسان در این حالت مستعد اقدام برای هر کار دور از عقل است. نشسته هستم دراز بکشیم تا سختی بیشتری برای حرکت بدن داشته باشیم و دیرتر اقدام عملی کنیم.
در همین رابطه پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
«اگر یکی از شما دچار خشم شد اگر ایستاده است بنشیند و اگر نشسته است بخوابد و اگر خشمش فرو نشست با آب سرد وضو بگیرد یا بدن را شستشو دهد.» (فیض کاشانی، ملامحسن، المحجة البیضاء، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی تا، ج۵، ص۳۰۷. )
4. توجه به پیامدهای اخروی خشم و توجه به اثرات اخروی کنترل خشم
امام باقر (ع) خشم را به پاره آتشی شیطانی تشبیه کرده است که وقتی انسان به آن مبتلا می شود این پاره آتش در قلب او شعله ور می شود. ایشان می فرماید:
ان هذا الغضب جمرة من الشیطان توقد فی قلب ابن آدم؛ یعنی خشم پاره آتشی شیطانی است که در قلب انسان شعله ور می شود. (اصول کافی، ج 2، ص 304)
ایشان در سخن دیگری نتیجه آرام نکردن خشم را، افتادن در آتش جهنم می داند و می فرماید:
ان الرجل لیغضب فما یرضی ابداً حتی یدخل النار؛ یعنی [گاه] شخصی به خشم می آید و در آن پیش می رود و راضی نمی شود تا آن گاه که داخل آتش شود» (اصول کافی، ج 2، ص 302)
در مقابل توجه به آثار خوب استفاده از تکنیک های کنترل خشم و مهار آن در روایات بسیار انگیزه بخش است.
امام صادق (ع) می فرماید:
من کظم غیظاً، ولو شاء ان یمضیه امضاه، املأ اللّه قلبه یوم القیامة رضاه؛ یعنی هر کس خشم و غضب خود را فرو نشاند در حالی که اگر می خواست می توانست آن را ادامه دهد، خداوند در روز قیامت قلب او را از رضایت خود سرشار می سازد.(اصول کافی، ج 2، ص 110) چه بسا به این معنا باشد که آنقدر او را می بخشد که قلب بنده، راضی گردد.
سخن در باب کنترل خشم و تکنیک های آن و فوائد مدیریت خشم بسیار زیاد است. این مقدار کوتاه ان شاء الله دری باشد برای انگیزه بخشی نسبت به فرا گرفتن این تکنیک ها و روش های کنترل خشم.
حجت الاسلام مهدی مهدوی- 27 بهمن 1401
.
